گروه نرم افزاری آسمان

. آیه
اشاره



وَ اَمّا مَنْ اُوتِیَ کِتابَهُ وَراءَ ظَهْرِهِ و اما کسی که نامه اعمالش پشت سرش داده شده. ( 10 / انشقاق) فَسَوْفَ یَدْعُوا ثُبُورا به زودي
فریادش بلند میشود که؛ اي واي بر من که هلاك شدم.( 11 / انشقاق) وَ یَصْلی سَعیرا و در شعلههاي سوزان آتش دوزخ میسوزد.
12 / انشقاق) )
شرح آیه از تفسیر نمونه
در این که چگونه نامه اعمالشان را به پشت سرشان میدهند و چگونه این آیه با آیاتی که میگوید نامه اعمالشان را به دست
صفحه 299 از 369
چپشان میدهند، جمع میشود، باید گفته شود: اصحاب الیمین با سرافرازي و افتخار و مباهات نامه اعمالشان را به دست راست
19 / حاقه)، اما وقتی مجرمان ) « هاؤُمُ اقْرَؤُا کِتابِیَهْ: اي اهل محشر! بیایید و نامه اعمال ما را بگیرید و بخوانید » : گرفته و صدا میزنند
تبهکار نامه اعمالشان را به دست چپشان میدهند، آنها از شرمساري و ذلت دست را پشت سر میگیرند تا این سند جرم و فضاحت
اشاره به تعبیري است که عرب هنگام بروز « یَدْعُوا ثُبُورا » کمتر دیده شود ولی چه فایده که در آنجا چیزي پنهان شدنی نیست. جمله
به معنی « ثُبُور » توجه داشته باشید که ) « اي واي که هلاك شدم » یعنی ،« وا ثُبُورا » : یک حادثه خطرناك دارد و فریاد میزند
وارد آتش سوزان » است یعنی « وَ یَصْ لی سَ عیرا » است). ولی این آه و ناله و داد و فریاد به جایی نمیرسد و به دنبال آن « هلاکت »
( صفحه 533 ) .« جهنم میشود
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
منظور از پشت سر در آیه، به بیان برخی از مفسران دست چپ میباشد؛ با این بیان پرونده گروهی از انسانها به دست چپ آنان
داده میشود، چرا که دست راست آنان به گردنشان بسته شده و دست چپ آنان پشت سرشان قراردارد. بااین بیان داده شدن
پرونده انسان به دست راست او به فرشتگان و مردم شایسته کردار نشان میدهد که صاحب این نامه عمل، مورد مهر و لطف خدا و
از بهشتیان است، و به مردم هم، نشانه پذیرفته شدن کارهاي شایسته و سرفرازي و پیروزي آنان میباشد؛ اما داده شدن پرونده انسان
به دست چپ او، به فرشتگان و مردم شایسته کردار علامت میدهد که صاحب این نامه عمل مورد خشم خدا و از دوزخیان است.
آري، آن کسی که کارنامه او از پشت سرش به او داده شود، به زودي فریاد بر میآورد که اي واي بر من که نابود شدم! به باور
( پارهاي دیگر، و طعمه آتش برافروخته میگردد. واز دیدگاه برخی، و هماره در عذاب و آتش سوزان خواهدبود. (صفحه 534
359 . آیه
اشاره
حمایت خانواده از عضو خاطی خود، علت تداوم خطاي اوست اِنَّهُ کانَ فی اَهْلِهِ مَسْروُرا او در میان خانوادهاش پیوسته (از کفر و گناه
خود) مسرور بود. ( 13 / انشقاق)
شرح آیه از تفسیر نمونه
این به علت آن است که او در میان اهل و خانواده خود » : در این آیه به بیان علت این سرنوشت شوم پرداخته است و میفرماید
سروري آمیخته با غرور و غروري آمیخته با غفلت و بیخبري از خدا، سروري که نشانه ،« پیوسته (از کفر و گناه خویش) مسرور بود
دلبستگی سخت به دنیا و بیاعتنایی به جهان پس از مرگ بود. بدیهی است سرور و خوشحالی ذاتا مذموم و نکوهیده نیست، بلکه
مؤمن باید به لطف خدا مسرور و در معاشرت گشادهرو و بشاش باشد، سروري مذموم است که انسان را از یاد خدا غافل کند و در
شهوات غوطهور سازد.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
آري، او در دنیا نه در اندیشه فرمانبرداري خدا و رعایت مقرّرات او بود، و نه در اندیشه روز رستاخیز و حساب و کتاب او، و بر
جنایتها و شرارتهاي خود شادي میکرد. به همین دلیل در روز رستاخیز و سراي آخرت، خداي دادگر شادي بیخردانه و ظالمانه
صفحه 300 از 369
( او را به عذاب و گرفتاري هماره کیفر خواهد ساخت. (صفحه 535
360 . آیه
اشاره
اِنَّهُ ظَنَّ اَنْ لَنْ یَحُورَ او گمان میکرد هرگز بازگشت نمیکند. ( 14 / انشقاق)
شرح آیه از تفسیر نمونه
بر وزن غور) در اصل به معنی تردد و رفت و آمد است، خواه این رفت و آمد ) « حور » هرگز بازگشت نمیکند)، از ماده ) « لَنْ یَحُور »
نیز نتیجه رفت و آمد فکر در یک مسأله است که لازمه آن سرگردانی در عمل است. « تَحَیّر » . در عمل بوده باشد، یا تفکر و اندیشه
درمورد نزدیکان حضرت مسیح یا نزدیکان هر کس شاید نیز به همین مناسبت باشد که آنها نزد او رفت و آمد « حَواري » تعبیر به
به معنی شستن و سفید کردن دانستهاند، چرا که آنها قلوب مردم را از زنگار شرك و گناه « حَوْر » دارند. بعضی نیز آن را از ماده
بهشتی را از این رو به این نام نامیدهاند که سفید پوستند و یا سفیدي چشمانشان بسیار شفاف است. « حوریان » پاك میکردند و
بعضی نیز گفتهاند اطلاق این کلمه به حوریان بهشتی به خاطر این است که آنها به قدري زیبا هستند که چشم از دیدنشان حیران
میشود. ولی به هرحال این واژه در آیه مورد بحث به معنی بازگشت و معاد است. ضمنا این آیه نشان میدهد که عدم ایمان به
رستاخیز سرچشمه غفلت و غرور و آلودگی به انواع گناهان میشود. در حقیقت منشأ اصلی بدبختی او اعتقاد فاسد و گمان باطلش
دایر بر نفی معاد بود و همین اعتقاد باعث غرور و سرور او شد، او را از خدا دور ساخت و در شهوات غوطهور نمود، تا آنجا که
( دعوت انبیا رابه باد استهزا گرفت و وقتی به سراغ خانواده خود میآمد، از این استهزا و سخریه شاد و خوشحال بود. (صفحه 536
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
پناه بر خدا میبرم از بازگشت بر « نَعُوذُ بِاللّه مِنَ الْحَوْرِ بَعْدَ الْکَوْرِ » : حَوْر: این واژه به معنی بازگشت آمده است. و نیز در این بیان که
به معنی رد و بدل کردن دلیل و برهان در « مُحاوَرَة » که چرخ یا عقربه، بر گرد آن میگردد، و نیز « مِحْوَر » گناه پس از توبه. و واژه
به معنی بحث و مناظره همه و همه از همین مادهاند. و به همین دلیل و براساس این پندار غلط بود که به هر « حِوار » گفتگو، و نیز
( جنایت و بیدادي دست مییازید و هر حرمت و کرامتی را درهم میشکست و از هیچ تجاوزي روگردان نبود. (صفحه 537
361 . آیه
اشاره
بَلی اِنَّ رَبَّهُ کانَ بِهِ بَصیرا آري پروردگارش نسبت به او بینا بود (و اعمالش را براي حساب ثبت کرد). ( 15 / انشقاق)
شرح آیه از تفسیر نمونه
همه اعمال او را ثبت و ضبط نمود و براي روز حساب در نامه اعمالش منعکس ساخت. و همچنین بصیر بودن خداوند نسبت به
اعمال آدمی و ثبت و ضبط آنها حتما باید مقدمهاي براي حساب و جزا باشد وگرنه بیهوده است.
صفحه 301 از 369
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
آري، بیتردید پروردگارش به عملکرد او از روزي که وي را پدید آورد، تا روزي که به سوي آن بازگشت هماره بینا و آگاه بود.
( (صفحه 538
362 . آیه (فاطمه زهرا علیهاالسلام عامل تداوم راه نورانی و نسل رسول اکرم صلی الله علیه و آله)
اشاره
اِنّا اَعْطَیْناكَ الْکَوْثَرَ ما به تو کوثر (خیر و برکت فراوان) عطا کردیم.( 1 / کوثر)
شرح آیه از تفسیر نمونه
اشاره
است. تمام مواهب الهی بر شخص پیامبر صلی الله « خیر و برکت فراوان » گرفته شده و به معنی « کثرت » وصف است که از ،« کَوْثَر »
علیه و آله در تمام زمینهها حتی پیروزي هایش در غزوات بر دشمنان و حتی علماي امتش که در هر عصر و زمان مشعل فروزان
قرآن و اسلام را پاسداري میکنند و به هر گوشهاي از جهان میبرند، همه در این خیر کثیر وارد هستند.
« کوثر » علیهاالسلام و « فاطمه »
فاطمه » زیاد است، ولی بسیاري از بزرگان علماي شیعه یکی از روشنترین مصداقهاي آن را وجود مبارك « خیر کثیر » مصادیق این
علیهاالسلام دانستهاند، چرا که شأن نزول آیه میگوید: آنها پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله را متهم میکردند که بلا عقب « زهرا
همان فاطمه زهرا « خیر کثیر » از این تعبیر استنباط میشود که این .« ما به تو کوثر دادیم » : است. قرآن ضمن نفی سخن آنها میگوید
علیهاالسلام است، زیرا نسل و ذریه پیامبر صلی الله علیه و آله به وسیله همین دختر گرامی در جهان انتشار یافت. نسلی که نه تنها
فرزندان جسمانی پیغمبر بودند، بلکه آیین او و تمام ارزشهاي اسلام را حفظ کردند و به آیندگان ابلاغ نمودند، نه تنها امامان
معصوم اهل بیت علیهمالسلام که آنها حساب مخصوص به خود دارند، بلکه هزاران هزار از فرزندان فاطمه علیهاالسلام در سراسر
جهان پخش شدند که در میان آنها علماي بزرگ و نویسندگان و فقهاء و محدثان و مفسران والامقام و فرماندهان عظیم بودند که با
( ایثار و فداکاري در حفظ آیین اسلام کوشیدند. (صفحه 539
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
اشاره
آمده است. بخشیدن بر دو گونه است: نوعی از بخشش به معنی مالک و صاحب اصل و سود « بخشیدن » اِعْطاء: این واژه به معنی
گرفته شده و به معنی خیر « کَثْرَت » ساختن دیگري است، و نوع دیگر آن به معنی اجازه بهرهوري و تصرف است. کَوْثَر: این واژه از
و برکت بسیار و پایانناپذیر آمده است.
نعمتهاي گران و پاینده خدا به پیامبر
صفحه 302 از 369
آورده است که: پس از فرود این آیات، پیامبر صلی الله علیه و آله بر فراز منبر نشست و آنها را بر مردم خواند. « ابن عباس » 1
هنگامی که فرود آمد از آن حضرت پرسیدند آن چه به شما ارزانی شده است، چیست؟ فرمود: منظور نهري است در بهشت پر
طروات و زیبا که از شیر، سفیدتر و شفافتر، از بلور صافتر و ماندگارتر و در دو سوي آن قبههایی از درّ و یا قوت است. بر کنار
آن، پرندگان سبز رنگ و زیبایی است که گردنهایشان به سان گردن کبک است. یاران گفتند: آن پرندگان زیبا چقدر تماشایی
هستند! فرمود: از آنها زیباتر و تماشاییتر آن است که هر کس از گوشت آنها بخورد و از آب کوثر بنوشد، رستگار میگردد و به
نهري است در بهشت که خدا آن را در برابر مرگ « کَوْثَر » : رضوان خدا میرسد. از امام صادق علیهالسلام آوردهاند که فرمود
آورده است که روزي پیامبر گرامی صلی الله علیه و آله سر بر « انس » . فرزند گرامی پیامبر صلی الله علیه و آله به او ارزانی داشت
بالش نهاد و پس از خوابی سبک، خندان و شادمان برخاست. دلیل شادمانی او را پرسیدیم، که فرمود: هم اینک سورهاي بر من
چیست؟ گفتیم: خدا و پیامبرش داناترند. فرمود: « کوثر » پرداخت و فرمود: آیا میدانید « کوثر » فرود آمد، و آن گاه به تلاوت سوره
من « حوض » نهري است در بهشت که داراي خیر فراوان است، و (صفحه 540 ) خدا آن را به من وعده فرموده است. آن نهر زیبا
است و روز رستاخیز امت من در ساحل آن بر من وارد میشوند و ظرفهاي آن براي بهرهوري نیکان و پاکان به شمار ستارگان
آسمانهاست. امّا در همان حال گروههایی از امت من با حالتی پریشان بر آتش دوزخ سرنگون میگردند، و من رو به بارگاه خدا،
میگویم: پروردگارا، اینان از امت من بودند. پیام میرسد که: تو نمیدانی که اینان پس از رحلت تو چه کردند! این روایت را
در صحیح خود آورده است. 2 از دیدگاه گروهی منظور نسل ماندگار و فرزندان پر شمار است، که خدا از فرزند « مسلم »
ارجمندش فاطمه علیهاالسلام به او ارزانی داشت، و شمار آنان به گونهاي است که نمیتوان آنها را بر شمرد و تا روز رستاخیز نیز
میتواند همه این مفاهیم و تفسیرها را در خود جاي دهد، و آنچه آمد « کوثر » هم چنان ادامه دارد. به باور ما از آن جایی که واژه
است، باید گفت منظور همه اینها و بسا فراتر از اینهاست، چرا که خدا به آن حضرت « خیر فراوان » هر کدام مصداقی از مصادیق
در این جهان خیر بسیاري ارزانی داشت و وعده فرمود که در جهان دیگر هم مواهب بسیاري به او بدهد. بنابر این تفسیر آیه این
( است که: ما به تو خیر فراوان دنیا و آخرت را ارزانی داشتیم. (صفحه 541
363 . آیه
اشاره
فَصَلِّ لِرَبِّکَ وَ انْحَرْ اکنون که چنین است، براي پروردگارت نماز بخوان و قربانی کن. ( 2 / کوثر)
شرح آیه از تفسیر نمونه
آري بخشنده نعمت او است، بنابراین نماز و عبادت و قربانی که آن هم نوعی عبادت است، براي غیر او معنی ندارد، مخصوصا با
خواه به صورت « عبادت » که حکایت از تداوم نعمتها و تدبیر و ربوبیت پروردگار میکند. خلاصه این که « رَبّ » توجه به مفهوم
رو به ،« وَ انْحَرْ » و ولیّ نعمت است و او منحصرا ذات پاك خدا است. منظور از جمله « رَبّ » نماز باشد، یا قربانی کردن، مخصوص
به « نحر » قبله ایستادن به هنگام نماز و بلند کردن دستها به هنگام تکبیر و آوردن آن در مقابل گلوگاه و صورت است، چرا که ماده
استعمال کرده است. « مقابله با هر چیز » معنی گلوگاه میباشد، سپس عرب آن را در معنی
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
صفحه 303 از 369
به معنی گلوگاه آمده و در « نحر » به باور برخی منظور این است که: براي پروردگارت نماز بگزار و رو به قبله بایست، چرا که واژه
فرهنگ عرب آن را به برابر و مقابل هر چیز میگویند. از امام صادق علیهالسلام آوردهاند که فرمود: منظور بالا آوردن دو دست در
برابر صورت است، به گونهاي که کف آنها به طرف قبله باشد. در روایت دیگري آوردهاند که پس از فرود این سوره، پیامبر صلی
« نُحَیْرَة » اي که خدا مرا به انجام آن فرمان میدهد چیست؟ فرشته وحی گفت: این « نُحَیْرَة » الله علیه و آله به فرشته وحی گفت: این
دستها را بلند کن، و هرگاه رکوع نمودي، یا سر از « تکبیر » نیست، بلکه خدایت فرمان میدهد که به هنگام آغاز نماز و گفتن
چرا که نماز ما و نماز فرشتگان ،« اللّه اکبر » رکوع برداشتی، و یا سجده (صفحه 542 ) کردي، دستها را در برابر قبله بلند کن و بگو
است. « تکبیر » در هفت آسمان نیز همین گونه است، و براي هر کار و هر چیز زینتی است، و زینت نماز بلند کردن دو دست در هر
از فروتنی و خشوع در برابر خداست، آیا این « تکبیر » از پیامبر صلی الله علیه و آله آوردهاند که فرمود: بلند کردن دو دست به هنگام
آیه را نخواندهاید که میفرماید: فَمَا اسْتَکانُوا لِرَبِّهِمْ (… 1) و به راستی آنان را به عذاب گرفتار کردیم، چرا که نسبت به پروردگار
( خویش فروتنی و خشوع نکردند و زاري و توبه ننمودند. 1 سوره مؤمنون، آیه 72 . (صفحه 543
364 . آیه (اعجاز سوره کوثر)
اشاره
لابْتَرُ مسلما دشمن تو ابتر و بلا عقب است. ( 3 / کوثر) 􀁴 اِنَّ شانِئَکَ هُوَ ا
شرح آیه از تفسیر نمونه
کسی است که داراي « شانِیء » است و « عداوت و کینهورزي و بد خلقی کردن » بر وزن ضَ رَبان) به معنی ) « شَنَئان » از ماده « شانِیء »
است و انتخاب این تعبیر از سوي دشمنان اسلام، به منظور هتک و توهین « حیوان دم بریده » در اصل به معنی « اَبْتَر » . این وصف باشد
بود. این سوره در حقیقت سه پیشگویی بزرگ در بر دارد؛ از یکسو اعطاء خیر کثیر را به پیامبر صلی الله علیه و آله نوید میدهد
فعل ماضی است، ولی ممکن است از قبیل مضارع مسلم باشد که در شکل ماضی بیان شده است) و این خیر کثیر « اَعْطَیْنا » (اگرچه
تمام پیروزيها و موفقیتهایی را که بعدا نصیب پیامبر صلی الله علیه و آله شد و به هنگام نزول این سوره در مکه قابل پیش بینی
نبود، شامل میشود. از سوي دیگر خبر میدهد که پیغمبر صلی الله علیه و آله بلاعقب نخواهد بود، بلکه نسل و دودمان او به طور
فراوان در جهان وجود خواهند داشت. از سوي سوم خبر میدهد که دشمنان او اَبتر و بلا عقب خواهند بود، این پیشگویی نیز تحقق
« بنیعباس » و « بنیامیه » یافت و چنان دشمنانش تارومار شدند که امروز اثري از آنها باقی نمانده است، در حالی که طوایفی همچون
که به مقابله با پیغمبر صلی الله علیه و آله و فرزندان او برخاستند، روزي آن قدر جمعیت داشتند که فامیل و فرزندان آنها قابل
شمارش نبود، ولی امروز اگر هم چیزي از آنها باقی مانده باشد، هرگز شناخته نیست. قابل توجه این که دراینجا و در آیات فراوان
کوثر را به تو عطا کردیم. این تعبیر و « ما » : از خود یاد میکند، میفرماید « متکلم مع الغیر » دیگري از قرآن مجید، خداوند با صیغه
مانند آن براي بیان عظمت و قدرت است، زیرا بزرگان هنگامی که از خود سخن میگویند، نه فقط از خود، بلکه از مأمورانشان نیز
خبر میدهند و این کنایه از (صفحه 544 ) قدرت و عظمت و وجود فرمانبردارانی در مقابل اوامر است. در آیه اول این سوره، کلمه
را به پیامبر « کوثر » دلیل بر این است که خداوند « آتَیْناكَ » به جاي « اَعْطَیْناكَ » نیز تأکید دیگري بر این معنی است و تعبیر به « اِنَّ »
صلی الله علیه و آله بخشیده و اعطاء فرموده است و این بشارتی است بزرگ به پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله تا در برابر
یاوهگوییهاي دشمنان، قلب مبارکش آزرده نشود و در عزم آهنینش فتور و سستی راه نیابد و بداند تکیهگاه او خدایی است که
صفحه 304 از 369
منبع همه خیرات است و خیر کثیر را در اختیار او نهاده است.
شرح آیه از تفسیر مجمعالبیان
اشاره
شانِئ: به معنی دشمن کینهتوز آمده است. این واژه از ریشه شَنَآن به معنی دشمنی ورزیدن با دیگري است، و واژه مورد بحث به
« زیاد » کسی که به این خصلت نکوهیده مبتلاست، اشاره دارد. اَبْتَر: این واژه در اصل به معنی الاغ دم بریده است. در نقلی در مورد
آمده است که: او خطبهاي دم بریده خواند، چرا که در خطبهاش نه خدا را ستایش کرد و نه بر پیامبر صلی الله علیه و آله درود و
میگوید: این آیه در حقیقت پاسخ کوبنده خدا به تاریکاندیشانی است که میگفتند: پیامبر صلی الله علیه « مجاهد » . سلام نثار نمود
و آله پسري ندارد تا راه و رسم او را ادامه دهد و با مردن او، دین و نام و نشان وي نیز فراموش میگردد.
دلایل راستی و درستی رسالت پیامبر
در آیات کوتاه و زیباي این سوره، دلیلهاي روشن و ماندگاري بر راستی رسالت و درستی دعوت آسمانی پیامبر گرامی صلی الله
علیه و آله آمده است؛ براي نمونه: 1 آن حضرت از اندیشه پلید و کینه توزانه آنان و آنچه در نهان بر ضد او میبافتند و بیهوده دل
« خیر فراوان » خوش میداشتند، خبر داد و این جز از راه وحی نشاید. 2 خداي فرزانه به او نوید نعمت ماندگار و موهبت جاودانه و
داد؛ اینک لحظهاي باید اندیشید که چگونه آن نوید تحقق یافت و آن پیشگویی بزرگ (صفحه 545 ) روي داد و دین و آیین او
دنیا را گرفت و نام با عظمت او بلند آوازه گردید. 3 خدا به آن حضرت نوید داد که نسل و تبار او ادامه یافته و فرزندانش فراوان
خواهند بود، و شگفتا که با همه کشتارها و قتل عامها از فرزندان او، اینک فرزندان او از همه بیشتر است. 4 از پرشکوهترین
دلیلهاي رسالت آن حضرت همین سوره است، چرا که آن حضرت از فرود نخستین اشعه وحی تا هماره تاریخ، هماورد طلبید و
اعلام فرمود که: اگر کسی در آسمانی بودن قرآن و رسالت او در تردید است، کتاب، یا سوره و یا آیهاي به سان او بیاورد تا او از
ادامه دعوت خویش دست کشد! و میدانیم که مخالفان و دشمنان او با همه تلاشهاي تخریبی و ظالمانهاي که از آغاز بعثت
تاکنون بر ضد او داشتند، هرگز نتوانستند سورهاي به سان همین سوره که با وجود کوتاهی آیات، در اوج اعجاز است بیاورند، و
این برترین سند صداقت اوست. 5 خدایش به آن حضرت وعده یاري و پیروزي داد و به او اطمینان خاطر بخشید که نسل و تبار
دشمنان کینهتوز او بریده میشود و آنان بیتبار خواهند بود، و شگفتا که این خبر نیز تحقق یافت … بار خدایا! به لطف و مهر
( بیکران خویش ما را از فرزندان معنوي آن حضرت قرار ده و با او همدم و همراه و همنشین بفرما! (صفحه 546
تفسیر